Aydınlatma Tesisatı
Aydınlatma Tesisatı
1.1. Aydınlatma Tanımı
Işık hayattır. Yaşamımızın her kısmında ışık vardır. Işık temel gereksinmelerimizden biridir. Çevremizi diğer duyularımızla da algılayabilir, tanımlayabiliriz kuşkusuz; ama gözümüz ile bu algılama ve tanımlama, çok daha kolay ve ayrıntı düzeyinde kesin olabilmektedir. Ancak, görebilmek için öncelikle ışık ve onun yansıyabildiği yüzeylerin olmasışarttır. Günlük yaşamımızda, herhangi bir eylemi gerçekleştirmek için ışık yayan, yansıtan ya da geçiren bir nesnenin varlığı çoğunlukla yeterli olmamaktadır. Kısaca, bir mekanı herhangi bir kaynakla ışıklandırmak, aydınlatma olmamakta; sadece insanın sağa sola çarpmaması ya da çoğu kez, bir görsel eylemi büyük bir rahatsızlık duyumu içinde ve yalnızca kısa bir süre için gerçekleştirmesine olanak vermektedir. Ama, aydınlatma biliminin temel ilkeleri göz önüne alınarak düzenlenmiş bir çevrede, kullanıcının-ki çoğunlukla insandır-görsel konfor gereksinmeleri yerine getirilmiştir.
Bir çevrenin doğru aydınlatılması ile fizyolojik ve psikolojik açılardan görsel konfor koşullarına ulaştırılması önemlidir.
1.1.1. Aydınlatmanın Türleri
- Doğal Aydınlatma: Ana kaynağı güneş olan gün ışığının, görsel konfor gereksinmelerini karşılamak üzere tasarlanan aydınlatma sistemi olarak tanımlanabilmektedir.
- Yapma (Yapay) Aydınlatma: Yapma ışık kaynaklarından üretilen ışığın, görsel konfor gereksinmelerini karşılamak üzere tasarlanan aydınlatma sistemi olarak tanımlanabilmektedir,
- Bütünleşik Aydınlatma: Görsel konfor gereksinmelerini karşılamada, gün ışığının yetersiz kaldığı durumlarda takviye edici olarak yapma ışığın kullanıldığı aydınlatma sistemi olarak tanımlanabilmektedir.
- Aydınlatılan yere göre sınıflandırmada ise, aydınlatmanın iki türde ele alındığını görüyoruz ki bu konuda yazılmış birçok kaynakta bu sınıflandırmayı görmemiz olasıdır.
- İç Aydınlatma: Çeşitli yapısal öğelerle dış çevreden ayrılmış, iç mekanların aydınlatma sistemini konu alır.
- Dış Aydınlatma: Bina dışı çeşitli ölçekteki yapma çevrenin aydınlatma sistemini konu alır.
1.1.2. Işık ve Işık Kaynakları
Bilindiği gibi ışık, gözümüzü etkilemekle görme duyumunu doğuran bir enerji şeklidir. Bu enerji, her biri bağımsız iki anlayışın geliştirdiği teorilerle tanımlanmaktadır. Işık kaynakları, çeşitli yayınlarda farklı sistemlerde sınıflandırılmaktadır. Işık üretimleri açısından ışık kaynaklarışunlardır.
- Birincil ışık kaynakları; kendi kendilerine ışık yayabilen nesnelerdir, (güneş, mum, akkor telli lamba, vb.)
- İkincil ışık kaynakları; birincil ışık kaynaklarından aldıkları ışığı yansıtarak ya da geçirerek ışık yayan nesnelerdir, (ay, atmosfer, pencere, duvar yüzeyi, vb.) Bir diğer sınıflandırma, ışık kaynaklarının geometrik biçimlerine göre yapılmaktadır;
- Noktasal ışık kaynakları,
- Çizgisel ışık kaynakları,
- Yüzeysel ışık kaynakları olarak sıralanmaktadır. Işığın kökenine göre ışık kaynakları sınıflandırıldığında;
- Doğal ışık kaynakları, güneş, gökyüzü, pencere, v.b.,
- Yapma (yapay) ışık kaynakları, mum, akkor telli lamba v.b.olarak iki ana gruptatoplandığını görmekteyiz.
1.2. İyi Bir Aydınlatmanın Sağlayacağı Faydalar
Standartlara uygun, doğru aydınlatma yapıldığında;
- Gözün görme yeteneği artar (görüş keskinliği, görme hızı artar).
- Göz sağlığı korunur, görme bozuklukları önlenmiş olur.
- Görsel performans artacağından, yapılan işin verimi artar böylece ekonomik yarar sağlanır.
- Psikolojik açıdan da görsel konfor sağlanır. Yararlanıcı içinde bulunduğu ortamda kendini daha mutlu hisseder.
- İyi görememe ya da görme yanılgılarından doğabilecek kazalar azalır.
- Güvenlik duygusu sağlanır.
1.3. Işık Akısı Tanımı
Işık akısı Lümen ( lm ); bir ışık kaynağının her doğrultuda verdiği toplam ışık miktarıdır. Işık kaynağına verilen elektrik enerjisinin, ışık enerjisine dönüşen kısmıdır. Buna kullanılan armatürün verimi de diyebiliriz. Işık akısı j harfi ile gösterilir.
1.4. Aydınlık Şiddeti Tanımı
Birim yüzeye düşen ışık akısı toplamına aydınlık şiddeti denir. Bir ışık kaynağının her doğrultuda verdiği ışık seviyesini belirtir. Aydınlık şiddetinin birimi lükstür.
1.5. Aydınlatma Hesabı
Doğru aydınlatma için çeşitli veriler ve hesaplamalar kullanılmaktadır. Bu modülde size verilen tablolar örnekleme şeklindedir. Bu verilerle yetinmeyip, daha özel uygulamalar yapabilirsiniz. Bir mekanın aydınlatılması hesapları ve etkenleri aşağıda aşama aşama açıklanmıştır.
1.5.1. Önemli Maddelerin Yansıtma Katsayıları
| Malzeme | % | Duvar Boyaları | % |
|---|---|---|---|
| Koyu Kahverengi | 0,10-0,20 | Meşe açık renk | 0,25-0,35 |
| Açık Sarı | 0,60-0,70 | Sunta krem rengi | 0,50-0,60 |
| Açık Yeşil | 0,45-0,55 | Alçı sıva | 0,90 |
| Açık Kırmızı | 0,30-0,50 | Eloksallı Alüminyum | 0,85 |
| Gök Mavisi | 0,35-0,45 | Beton | 0,10-0,50 |
| Beyaz | 0,70-0,90 | Cam-Gümüş-Ayna | 0,85-0,90 |
| Pembe | 0,45-0,55 | Granit | 0,20-0,25 |
| Açık Gri | 0,40-0,60 | Beyaz Mermer | 0,60-0,65 |
| Kahverengi | 0,20-0,30 | Kireç badana | 0,40-0,45 |
Tablo 1.1: Bazı malzeme ve duvar renklerinin yansıma katsayıları
Yukarıdaki tabloda bazı malzemelerin renk durumlarına göre yansıma katsayıları verilmiştir. Bu katsayıları hesaplamalarda kullanabilirsiniz.
1.5.2. En az Aydınlatma Şiddeti Tablosu
| AYDINLATILACAK YER | GENEL LÜX |
| BÜROLAR | |
| mimari prj.çizimi | 750 |
| dekoratif çizimler | 500 |
| hesap,yazı | 500 |
| konferans salonu | 200 |
| dosyalama | 100 |
| yönetici odası | 250 |
| bekleme odası | 150 |
| BOYA FABRİKASI | |
| genel aydınlatma | 150 |
| renk ayrım yeri | 500 |
| HASTANELER | |
| muayenehane | 100-400 |
| ameliyathane | 500 |
| mutfak | 250 |
| röntgen odası | 0-50 |
| laboratuar | 300 |
| diş muayene | 250-5000 |
| tuvalet | 50 |
| doğum odası | 250-5000 |
| AYDINLATILACAK YER | GENEL LÜX |
| OKULLAR | |
| ana sınıfı | 100 |
| ilköğretim sınıfı | 200 |
| teneffüs ortamı | 100-200 |
| lise sınıfı | 250 |
| laboratuar | 300 |
| teknik okul sınıfı | 250 |
| proje çizim sınıfı | 400 |
| teknik okul atelyesi | 250 |
| MATBAA | |
| baskı yeri | 250 |
| renk ayrımı | 1000 |
| MAKİNA ATELYESİ | |
| kaba işleme | 250 |
| ince işleme parlatma | 400 |
| çok ince işleme | 2500 |
| MÜZELER | |
| genel aydınlatma | 150 |
| tabloların üzeri ayd. | 200 |
| heykel vb. aydınlatma | 400 |
Tablo 1.2: Bazı mekanların asgari aydınlatma şiddetleri, E
Tabloda bazı mekanlarda kullanılması istenen asgari aydınlatma şiddetleri verilmiştir. Tabloda günümüzde kullanılan her mekana yer verilmemiştir. Hesaplamalarda karşınıza çıkacak başka mekanlar için tablonun detayını araştırınız.
Aydınlatma hesabı yapılırken, aydınlatma projesi çizilecek mekanların özellikleri dikkate alınmalıdır.
1.5.3. Oda Aydınlatma Verimi Tablosu
| Tavan | 0.8 | 0.5 | 0.3 | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Duvar | 0.5 | 0.3 | 0.5 | 0.3 | 0.1 | 0.3 | |||||
| Zemin | 0.3 | 0.1 | 0.3 | 0.1 | 0.3 | 0.1 | 0.3 | 0.1 | 0.3 | 0.1 | |
| k= | Oda Aydınlatma Verimi Faktörü η | ||||||||||
| 0,6 | 0.24 | 0.23 | 0.18 | 0.18 | 0.20 | 0.19 | 0.15 | 0.15 | 0.12 | 0.15 | |
| 0.8 | 0.31 | 0.29 | 0.24 | 0.23 | 0.25 | 0.24 | 0.20 | 0.19 | 0.16 | 0.17 | |
| 1.00 | 0.36 | 0.33 | 0.29 | 0.28 | 0.29 | 0.28 | 0.24 | 0.23 | 0.20 | 0.20 | |
| 1.25 | 0.41 | 0.38 | 0.34 | 0.32 | 0.33 | 0.31 | 0.28 | 0.27 | 0.24 | 0.24 | |
| 1.50 | 0.45 | 0.41 | 0.38 | 0.36 | 0.36 | 0.34 | 0.32 | 0.30 | 0.27 | 0.26 | |
| 2.00 | 0.51 | 0.46 | 0.45 | 0.41 | 0.41 | 0.38 | 0.37 | 0.35 | 0.31 | 0.30 | |
| 2.50 | 0.56 | 0.49 | 0.50 | 0.45 | 0.45 | 0.41 | 0.41 | 0.38 | 0.35 | 0.34 | |
| 3 | 0.59 | 0.52 | 0.54 | 0.48 | 0.47 | 0.43 | 0.43 | 0.40 | 0.38 | 0.36 | |
| 4 | 0.63 | 0.55 | 0.58 | 0.51 | 0.50 | 0.46 | 0.47 | 0.44 | 0.41 | 0.39 | |
| 5 | 0.66 | 0.57 | 0.62 | 0.54 | 0.53 | 0.48 | 0.50 | 0.46 | 0.44 | 0.40 | |
Tablo 1.3: k değerlerine göre oda aydınlatma verimi η
1.5.4. Kirlenme (Bakım) Faktörü
1.5.5. Çeşitli Lambaların Güç ve Işık Akıları
1.5.6. Aydınlatma Hesabı Formülleri
1.5.6.1. Oda İndeksi
k = oda indeksi a = odanın kısa kenar uzunluğu b = odanın uzun kenar uzunluğu H = armatürle, çalışma yüzeyi arasındaki yükseklik
Bu değerler kullanılarak, oda indeksi k değeri hesaplanır.
1.5.6.2. Armatürün Çalışma Düzlemine Uzaklığı
Her armatür yerine monte edildiğinde lamba genellikle tavandan 20 ile 60 cm aşağıdadır. B tipi glop armatürlerde mesafe alınmaz, ama örneğin avizeler için tij boyu 60 cm alınabilir. Çalışma düzlemi de genellikle masa boyu olan yerden 70-80 cm olarak düşünülür. Oturma düzleminde de 50 – 60 cm düşünülebilir.
1.5.6.3. Gerekli Toplam Işık Akısı
1.5.6.4. Ampul Sayısı
1.5.6.5. Armatür Sayısının Belirlenmesi
η = oda aydınlatma verimini temsil eder. Büyüklüğü tavanın, duvarın, zeminin yansıtma faktörüne ve oda indeksinin değeri ile doğru orantılı olarak değişir. η değeri de oda aydınlatma verimi tablosundan seçilir.
Hesapladığımız k değerine göre, tablodan η değeri belirlenir. Aydınlatma şiddetleri tablosundan, aydınlanacak oda için gerekli olan E (aydınlatma şiddeti : Lüks ) değeri seçilir. Aydınlatma için kullanılacak malzeme seçildikten sonra, seçilen malzemenin cinsine ve gücüne göre değişen ışık akısı tablodan belirlenir. Bilinen bu değerlere göre odanın yeterli şiddetle aydınlatılması için gereken lamba sayısı hesaplanır.
1.5.6.6. Oluşan Aydınlık Şiddeti
Oluşan aydınlık şiddeti, ampul sayısı belli olduktan sonra kaç lüks bir düzey elde ettiğimizin hesaplanmasıdır.
1.6. Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği
Bölümlerin özelliklerine ve kullanım amaçlarına göre aydınlatma hesabı yapılacak, enerji tasarrufu açısından da değerlendirilerek armatürlerin cins ve güçleri seçilerek kat planları üzerinde gösterilecektir. Basit yapılar için, aydınlatmada en az 12 watt/m² esas alınacaktır.
1.7. Aydınlatma Hesabı Yapan Bilgisayar Programının İncelenmesi
Aydınlatma hesabına etken olan bilgiler, sayısal veriler ve formüller bir Excel programına aktarılırsa bilgisayar yardımı ile de hesaplamalar hızlı ve doğru bir şekilde yapılabilir. Çeşitli firmalar kendi malzemelerinin kullanılacağını düşünerek bilgisayarda aydınlatma hesabını yapan paket programlar hazırlamışlardır. Bu paket programlardan da yararlanılabilir. Farklı firmaların hazırladıkları programları inceleyiniz.